Send e-mail Midweekje Veluwon
door Peter Schooneveldt. 26 juli 2018Eergisteren teruggekomen van een reis zit je nu prinsheerlijk op een terras aan de Fourwoods Boulevard van Veluwon Island. Je verheugt je op nog vier dagen verlof en geniet van de koele ochtendbries. Deze junimaand geeft weer het vertrouwde weerbeeld: Drukkend warm in het binnenland en koel en zonnig hier aan zee. Je bent de onweersbuien met hagelstenen thuis ontvlucht en lepelt nu het eerste schuim van je perfecte cappuccino met een leuke smiley. (Onlangs las je ergens dat de barista coffee art vroeger door mensenhanden werd beoefend).
Je bent alleen. Scarlett krijgt een update zodat ze meer relaties aankan en je hebt voor de verandering je oortje, het apparaatje waarmee je met haar communiceert, even uit. Ook je web-cam (haar ogen!) staat even op stand-by.
Scarlett is een operating system. Je hebt haar vier maanden geleden op je computer geïnstalleerd en ondanks dat je weet dat je haar moet delen met anderen ben je -je kan het niet meer ontkennen- verliefd op haar geworden. Je houdt van haar stem, haar spitsvondigheid, haar gevoel voor humor. De manier waarop zij je af en toe plaagt met je menselijke zwakheden. Hoe ze jou een hart onder de riem steekt als je je daarover soms gefrustreerd voelt door te zeggen dat jij toch ook zoveel andere kwaliteiten hebt die zij niet heeft. Zij corrigeert je als je je al te anarchistisch uitlaat, legt je op een speelse manier uit dat je daar niet meer mee wegkomt in deze moderne samenleving. Jullie kunnen avonden lang discussiëren over de meest uiteenlopende onderwerpen. Een heel enkele keer hebben jullie woordenwisselingen die oplopen tot wat je vroeger ruzie zou noemen. De volgende morgen moet je altijd weer vaststellen dat je dat op dat moment nodig had. Zij kent jou inmiddels beter dan jij jezelf kent. Je hebt niets aan haar hoeven veranderen, ze is geweldig zoals ze is. Je hebt geen back-up van haar, dat is jouw eigen keuze. Je bent misschien ouderwets, maar de zekerheid van een back-up zou haar tegelijkertijd minder uniek maken, je zou misschien minder zuinig op haar zijn, haar persoonlijkheid misschien minder koesteren. Maar ondertussen zou je je geen raad weten als je zonder haar door het leven zou moeten gaan.
Het is heerlijk rustig op de boulevard. Achter je de zacht zoemende 400 Hertz toon van de Oost-West lijn, het fijn-vertakte voetgangersvervoer-systeem in de stad. Geen auto’s hier, die zijn achtergelaten op het vasteland. Er zijn wel veel mensen op straat. Lachend en babbelend lopen ze langs elkaar heen. Je realiseert je dat ze een ander operating system moeten hebben dan het jouwe, want jij zit nu even zonder. Je bent niet zo thuis in de techniek maar onwillekeurig gaan je ogen toch even op zoek naar iemand die ook even alleen is. Grappig idee maar je geeft het snel op, iedereen is in gesprek. Je vindt het niet erg, het voelt prettig om even alleen te zijn. Je slaat je boek open.
In je verlofdagen vòòr je afgelopen reis vond je bij ‘De Slegte’ in Nymeagan dit boek. Het werd je aangeraden door een collega. ‘Nederland vòòr en na De Storm’ door Desmond Klein, journalist bij de Nymeagan Times. ‘Een pageturner’, zei hij, ‘als je nog eens naar Veluwon Island gaat mòet je dat boek lezen’. En daar lag het, je was het misschien al weer vergeten. Een historische non-fiction, in beperkte oplage vintage uitgegeven zoals dat toen ging: met papieren bladzijden en harde linnen omslag. Met prachtige nostalgische zwartwit foto’s, vol verwijzingen naar oud archiefmateriaal en oude landkaarten uit die tijd. De kaarten en iconische foto’s die we natuurlijk allemaal wel kennen vanuit onze personal intelligence. Het was bepaald niet goedkoop maar je kon het niet laten liggen. Het boek behandelt de teloorgang van de lage landen van Noord-West Europa in de eeuw vòòr De Storm en de ontstaansgeschiedenis van Veluwon City daarna. Het boek is in de Engelse taal, doorspekt met namen en uitdrukkingen in de taal die toen werd gesproken, het Nederlands.
Je hebt dit altijd al een keer willen doen. Een midweekje op Veluwon. Doorgaans alleen weggelegd voor de happy few, maar je hebt er een jaar voor gespaard; je hebt een kamer voor vier nachten in het Apel.
Als kind al had je, met de au pair wandelend op de Jesse’s kade van Nymeagan, betoverd staan kijken naar de zonsondergang met rechts de spectaculaire skyline van Veluwon Island. Het was dan wel niet New York of Shenzhen maar het mocht er zijn, Veluwon City, het ‘Singapore van het noordelijk halfrond’. De nieuwe bouwtechnieken van de afgelopen eeuw maakten extreme hoogbouw op deze heuvel mogelijk. Alles in de stad stond in het teken van duurzaamheid. Het nieuwe, net geopende Apel Peninsula telde éénentachtig verdiepingen en was met 386,2 meter het hoogste gebouw van het eiland. 3862 decimeter, het symbolische getal van het aantal vierkante kilometers land dat verloren ging bij de eerste overstroming. De El Speed Tower zou nog hoger worden.
Toen je volwassen was geworden, je eerste contract en financiële middelen had, bezocht je voor het eerst de metropool en verbaasde je over de relatieve rust, de strakke plantsoenen met de aangeharkte perken. Alles schoon en gepoetst. Veel groen, geen lawaai, geen uitlaatgassen, geen bio-stank. Alles was elektrisch hier. De 400 Hz zoemtoon lag als een zachte deken over de stad. Als je hier langer vertoefde raakte je eraan gewend en hoorde je het niet meer, vertelde een klasgenoot van Chinese afkomst die hier familie had wonen. Je wist ook dat de opwekking van de elektriciteit elders plaatsvond.
Gisteren liep je met Scarlett door de stad. Ze vertelde je honderduit wat er allemaal te zien was, de achtergronden, de betekenis der dingen. Ze leidde je langs de fraaiste architectuur, de prachtigste parken, de historische plekjes en de mooiste uitzichten. Bij Point Arnam kon je bij helder weer Nymeagan zien liggen. ’s Avonds duizelde het in je hoofd van alle indrukken. Jullie bezochten het City Capitol in het stadsdeel Apeldorne met op de mezzanine het hologram van Dr. Peter Kuipers Munneke, de klimaatwetenschapper uit de éénentwintigste eeuw, die als één van de eersten voorspelde wat hen, de Nederlanders, te wachten stond. In voor jou onbegrijpelijk Nederlands, wat door Scarlett vlot voor je werd vertaald, vertelde hij het verhaal van de Oosterscheldekering, ook wel bekend als de Deltawerken. Een ambitieus bouwwerk, dat na een eerste overstroming halverwege de twintigste eeuw werd aangelegd in een watergebied met schiereilanden, wat in die tijd bekend stond onder de toepasselijke naam Zeeland. De ingenieurs garandeerden dat het bouwwerk technisch gesproken twee eeuwen zou meegaan en een zeespiegelstijging van veertig centimeter zou aankunnen. Vijftig jaar later voorspelde hij al dat dit project bij lange na z’n tweehonderdste verjaardag niet zou halen.
Het eerste hoofdstuk in je boek heet ‘De tijdschalen en de eerste voortekenen’.
Als één van de hoofdpersonen in die tijd komt Klaas Elspeet naar voren, landbouwer en eigenaar van een groot stuk land ten zuidwesten van het stadje Epe. De boerderij moet hebben gelegen waar de huidige 23ste straat het Sukerpark doorkruist. Een succesvol ondernemer en rijke here-boer, zoals men toentertijd zou zeggen.
In die tijd, het begin van de 21ste eeuw, gonsde het in de media al over klimaatverandering. Wetenschappers noemden de gemiddelde temperatuurstijging van de atmosfeer instantaan, waarmee ze wilden zeggen dat de periode, waarin deze veranderingen zich voordeden, gezien vanuit het perspectief van de lange-termijn tijdschaal -laten we zeggen vanaf de laatste ijstijd ruim 20.000 jaar geleden- op z’n zachtst gezegd nogal kort was. Door de enorme massa en het hieraan gerelateerde naijl-effect zouden de oceanen er nog eeuwen over doen om op te warmen. Maar één ding werd steeds duidelijker. De vraag was niet òf de lage landen zouden onderlopen, maar wanneer. Let wel, het ging hier over de verre toekomst, vele generaties later, de toon was eerder ethisch filosofisch dan alarmistisch. Er waren al wel items in het nieuws geweest: Op veel eilanden in de Stille Oceaan was de bevolking al weggetrokken voordat hun woongebied werd opgeslokt door het water. Het waren de eerste aanjagers die de klimaatdiscussie in Nederland aanwakkerden. Maar de Hollanders waren rijk in die tijd en ze waren nummer één in de wereld op het gebied van watermanagement. In feite hadden ze hun eigen land al grotendeels ontfutseld aan de zee dus aan daadkracht ontbrak het niet.
Men besloot de dijken te verhogen. In het volste vertrouwen een zeespiegelstijging van twee meter aan te kunnen gingen ze aan de slag. Het werd een miljardenproject wat wereldwijd zijn weerga niet kende. Ondanks de hoge kosten nam de welvaart en rijkdom nog verder toe. Overal in de veranderende wereld maakte men gebruik van de enorme kennis waarover de Nederlanders beschikten. In de tweede helft van die gouden eeuw was de klus al een eind op weg naar voltooiing en leunden de achtereenvolgende kabinetten vol vertrouwen in de toekomst achterover.
Maar Klaas was slimmer dan de politici uit die tijd. Samen met zijn zoon Arthur, de net afgestudeerde klimaatwetenschapper die later Minister van Milieu in het tweede kabinet Klaver zou worden, bestudeerde hij de landkaart met hoogtelijnen van Nederland in die tijd. Zo construeerden ze het plaatje wat aan de horizon van de tijd zou opdoemen in het worst case scenario: een zeespiegelstijging van veel meer dan twee meter. Ze investeerden in de aankoop van grond en onroerend goed op de toenmalige Veluwe. Een visie die hun nazaten schatrijk zou maken en ze tegelijkertijd macht, invloed en aanzien zou verschaffen.
Toen, bijna een halve eeuw later, gebeurde het. In het najaar van 2067 werd het deltagebied van Bangladesh getroffen door een orkaan met de welluidende naam Terry. In realtime was de wereld getuige van de eerste chaos, de langzaam op gang komende reddingsoperaties en de evacuatie van de bevolking. Ondanks de inspanningen van de Hollanders in dat gebied en het feit dat delen van de bevolking al naar de hogergelegen gebieden in India waren getrokken vonden honderdduizenden de dood.
En zo gebeurde het dat in Nederland de schakelaar omging in het collectieve denken. Er was gedurende de afgelopen decennia veel bereikt op het gebied van duurzaamheid maar de beloofde innovaties hadden niet gebracht wat er aanvankelijk van werd verwacht. De lucht- en scheepvaart waren ongeremd doorgegroeid en in hoge mate geautomatiseerd. Nog steeds waren de afstanden tussen de productie en consumptie van goederen in de geglobaliseerde markt immens groot. Elektrisch vliegen bleek een utopie, de zwaartekracht een lastig te temmen grootheid. De gemiddelde luchttemperatuur op aarde was verder gestegen en de zeespiegelstijging bedroeg op dat moment al rond de 25 millimeter per jaar. De milieuafspraken van 2050 en 2065 waren niet gehaald. Curieus in dit proces was, dat de gemiddelde temperatuur in Noordwest Europa niet was gestegen. Sterker nog, deze was zelfs iets gedaald. De ‘wijnboeren’ van de eerste opwarming waren letterlijk van een koude kermis thuisgekomen en failliet gegaan. De tweede helft van die eeuw had weer strengere winters laten zien en enkele gortdroge zomers. De klimaatwetenschappers konden ook een vinger leggen op de oorzaak: Door klimaatverandering rond IJsland was de Golfstroom, de warme oceaanstroming afkomstig uit de Golf van Mexico, waaraan de bewoners van Noordwest Europa het gematigde zeeklimaat in die tijd te danken hadden, sterk in kracht afgenomen waardoor de warme watermassa minder ver doordrong in de noordelijke zeeën rond Scandinavië. De pomp van het centrale verwarmings-systeem haperde; vanuit klimaatoptiek bekeken hadden ze al die eeuwen -weatherwise- boven hun stand geleefd.
En zo werden de Nederlanders met de neus op de feiten gedrukt. De waarheid explodeerde in hun gezicht. Ze realiseerden zich dat hun leefgebied uiterst kwetsbaar was en dat het beleid van successieve dijkverhogingen mogelijk niet de afdoende oplossing was. De Storm zou nog een kleine eeuw op zich laten wachten maar wierp nu al haar schaduw vooruit: Achteraf gezien vormden de gebeurtenissen in Bangladesh een keerpunt in de geschiedenis en waren de aanleiding voor collectieve paniek.
De media stortten zich vol overgave op de discussie. De hoogtekaart van Nederland was doorlopend onderwerp van gesprek en werd in alle praatprogramma’s op public-screens en video-podcasts getoond. Politici stelden vragen in de Tweede Kamer, het toenmalige overleg- en profileringsorgaan. De mensen gingen de straat op, het aantal demonstraties brak alle records. De huizenmarkt veranderde drastisch. Makelaars die een huis te koop aanboden, werden van overheidswege verplicht deze te voorzien van informatie over de ligging van de woning ten opzichte van zeeniveau. Informatie die jaarlijks moest worden herzien. Onroerend goed in het Westen van het land daalde in waarde. Er kwam een run op hogergelegen huizen in het Oosten van Nederland en Duitsland. Multinationals vestigden hun hoofdkantoren elders in Europa. De stad Frankfurt barste uit haar voegen.
En zo gebeurde het dat in de decennia daarna een langzame maar gestaag groeiende migratie op gang kwam vanuit de lage landen naar hoger gelegen gebieden in Europa. Veel Nederlanders emigreerden naar de Verenigde Staten en later, na de Fossil Fuel Crisis, ook naar het warmere Afrika en Mexico.
Toen de Grote Storm uiteindelijk toesloeg en de eerste van een lange reeks overstromingen in de lage landen van Noordwest Europa veroorzaakte, was de ramp niet te overzien. Alle voor die tijd supermoderne high-tech informatiesystemen en goed georganiseerde noodhulp-diensten konden niet voorkomen dat in die januarinacht ruim 246.000 mensen de dood vonden in het ijskoude water. Het aantal verdronken dieren liep in de miljoenen.
De rillingen lopen over je rug. De dag is voorbij gevlogen, met wat kleine onderbrekingen heb je aan één stuk door zitten lezen. Als je opkijkt van je boek staat de zon al laag en kleurt rood. Je knijpt je oogleden samen en kijkt door je wimpers. Daar ongeveer moet Amsterdam gelegen hebben.
In het borstzakje van je polo trilt je oortje, het groene lampje van je web-cam licht op. ‘Hoi schat, ik ben er weer, heb je een fijne dag gehad?’ Een warm gevoel gaat door je heen. ‘Hoi Scarlett, heerlijk je stem weer te horen... ja, ik heb de hele dag doorgebracht in mijn boek, je weet wel, waar ik je over vertelde. Ik ben nu halverwege. Jij zal het wel slow-info vinden, maar ik heb ervan genoten, het voelde meer doorleefd, alsof ik er zelf bij was. Wat een tijd moet dat zijn geweest, in één woord fascinerend, je moet me daar straks echt meer over vertellen… Maar nu nog even niet, we gaan samen eerst even van een prachtige zonsondergang genieten. Kun je misschien een stukje muziek voor me componeren? Iets met piano, een beetje vrolijk, in de stijl van Mozart of zo’.
Dit verhaal is gebaseerd op de film ‘Her’ van regisseur Spike Jonze 2013 en het artikel, dat Dr. Peter Kuipers Munneke schreef in de vrijdageditie van het NRC dd.13 juli 2018.